(Hrifla fyrir kistan.is)
Slarkfær reyfari
Dauðans óvissi tími eftir Þráinn Bertelsson


Skáldsaga er tæplega góður miðill til að draga nýjar, beinharðar og hættulegar staðreyndir fram í dagsljósið. Skáldsaga þykist ekki vera sönn og því er hæpið að trúa henni. Skáldsaga Þráins Bertelssonar, Dauðans óvissi tími, vísar áþreifanlega og síendurtekið í nýliðna viðburði í íslensku viðskipta- og stjórnmálalífi sem og raunveruleg afbrot sem hér hafa verið framin. Efnisatriðum bókarinnar má skipta í þrennt: Alkunnar staðreyndir færðar í afar gegnsæjan dularbúning, augljóslega skáldaðir atburðir sem umfram allt þjóna spennusögunni og atburðir sem gefið er í skyn að hafi gerst.

Það síðastnefnda hefur á sér kjaftasögu- og dylgjublæ. Ef það vakir fyrir höfundi að telja lesendum trú um að þekktir íslenski kaupsýslumenn hafi framið vafasama gjörninga í Rússlandi og komist í slagtog við glæpasamtök þar í landi, þá er lesandinn svo sem engu nær um það, því þetta er sett fram innan umgjarðar bókar sem öðrum þræði er lygilegur reyfari. Því síður getur lesandinn ályktað af lestri bókarinnar að peningaþvætti hafi í raun átt sér stað innan íslenskra fjármálafyrirtækja. Hann er engu nær um það, ekki frekar en höfundurinn.

Besti hluti bókarinnar er saga tveggja æskuvina sem fremja bankarán í útibúi á Vesturgötu. Þar er nýlegt og alþekkt sakamál rakið en prjónað við það morð og þessir kaflar vekja upp óþægilega spurningar. Bankarán hafa nánast komist í tísku á Íslandi síðustu árin. Hvenær fer eitt slíkt úrskeiðis og hvaða afleiðingar hefur það?

Skáldsögur geta á hinn bóginn verið góður miðill til að lýsa hinu ýmsu þjóðfélagssviðum með áherslu á hið dæmigerða. Forvitnilegt væri að lesa vandaða skáldsögu sem lýsir íslensku viðskiptalífi á almennan hátt. En þessi bók er svo bundin við raunverulega atburði að ekkert í henni nær því að hafa almennt gildi. Sagan festist í því að dylgja um þekkta atburði og nær því aldrei að segja okkur neitt um þennan þátt þjóðfélagsins á almennan hátt.

Sem skáldsaga er sanngjarnast að meta bókina eftir spennugildi, skemmtigildi og uppbyggingu því höfundur leggur auðsjáanlega hvorki áherslu á góðan stíl né djúpa persónusköpun. Um þessa þætti er það að segja að sagan er að mörgu leyti vel uppbyggð og flóknir þræðir hennar eru vel fléttaðir saman. Þegar á líður vekur frásögnin eftirvæntingu.

Á hinn bóginn eru leiðir smíðagallar á sögunni sem augljóslega eiga sér orsök í hröðum ritunartíma hennar: stöðugar endurtekningar þreyta lesandann. Alþekkt er að áhorfanda að spennumynd eða lesanda spennusögu er hlíft við því að upplifa sama atburðinn oftar en einu sinni, ekki nema að endurtekningin hafi sérstakt listrænt gildi og varpi nýju ljósi á atburðinn. Stöðugar endurtekningar atburða í formi samtala í þessari sögu virðast hins vegar eiga sér þá einu ástæðu að ekki hafi gefist tími til að endurskrifa nægilega oft og skera niður.

Eftir stendur þolanlegur reyfari sem undarlegt má heita að vakið hafi jafnmikla athygli og raun ber vitni. Markaðssetning á þar væntanlega allan heiðurinn, nokkuð sem má kalla dæmigert fyrir jólabókaflóðið og við eigum vafalaust eftir að þurfa búa við um ókomin ár.